Temel sağlık hizmetlerinin Türkiye'deki eksiklikleri

Pek çok ülkede temel sağlık hizmetlerinin (TSH) geliştirilmesine yönelik çalışmalar kapsamında bu hizmetin ilkeleri tanımlanmış durumdadır.


Günümüzde temel sağlık hizmetleri kavramı kapsamlı temel sağlık hizmetleri ile seçici temel sağlık hizmetleri olarak iki ayrı bakış açısı ile ele alınmaktadır. Kapsayıcı temel sağlık hizmetlerine toplum katılımı ile sağlık durumu ve sosyal çevrenin çok sektörlü çalışma ile iyileştirilmesini hedeflerken, seçici temel sağlık hizmetleri yaklaşımı dar kapsamlı sağlık müdahalelerini hedeflemektedir. Örneğin ishalli hastalıkların önlenmesi konusunda kapsayıcı temel sağlık hizmetleri yaklaşımı oral rehidratasyon, anne sütünün özendirilmesi ve hastalığın tedavi edilmesini içerirken, kapsamlı temel sağlık hizmetleri yaklaşımı bunlara ek olarak temiz su temini, çevrenin sağlıklı hale getirilmesi ve gıda güvenliği hizmetlerini de içermektedir. (1)

Dünyanın  çeşitli ülkelerinde halk sağlığı kuruluşlarının temel sağlık hizmetleriyle ilgili yaptığı tanımlamada bu kapsamlı hizmet yaklaşımının yer aldığı görülmektedir.  Örneğin Kanada Hemşirelik Kurumu'na göre temel sağlık hizmetlerinin ilkeleri şunlardan oluşmaktadır: (2)

1) Ulaşılabilirlik
2) Toplum katılımı
3) Sağlığın geliştirilmesi
4) Uygun teknoloji kullanımı
5) Sektörler arası çalışma

Avustralya Sağlık Bakanlığı ise temel sağlık hizmetleri ilkelerini şu şekilde ele almaktadır: (3)

1) Toplum katılımı
2) Sektörler arası işbirliği
3) Kapsamlı sağlık yaklaşımı
4) Kanıta dayalı ve bilimsel temelli olma
5) Çok disiplinli ekip anlayışı
6) Yerel gereksinimlere duyarlı olma
7) Uygun ve karşılanabilir kaynaklara dayalı olma

Bu iki örnek açısından ele alındığında Türkiye'de temel sağlık hizmetlerini geliştirmeye yönelik güncel çalışmalar kapsamında ihmal edilmemesi gereken TSH özelliklerini şu şekilde açıklayabiliriz.

1) Türkiye'de temel sağlık hizmetlerinin kapsamı sadece ana, çocuk hizmetleriyle sınırlı olmamalı; kronik hastalıkların erken tanı, tedavi ve rehabilitasyonu hizmetlerini de kapsayacak şekilde ele alınmalıdır.
2) Hizmetlerin organizasyonu aşamasında toplumun karar mekanizmalarında yer almasına yönelik düzenlemelerin yapılması gerekmektedir.
3) Temel sağlık hizmetleri sadece sağlık sektörünün çalışmaları ile sınırlı değildir. Barınma, eğitim, çalışma ile ilgili kamu sektörü kuruluşlarıyla birlilte çalışmayı gerekmektedir.
4) Temel sağlık hizmetleri yerel gereksinimleri karşılamaya yönelik olanaklara sahip olmalıdır. Ayrıca ulusal- yerel olanaklarla karşılanabilir kaynaklara dayalı olmalıdır.
5) Temel sağlık hizmetleri ekip işidir. Bu ekip farklı mesleklerden sağlık personelini içermelidir.

Bu yönüyle ülkemizdeki şekliyle yerel gereksinimlere duyarlı olmayan, artan cepten sağlık ödemelerinin işaret ettiği gibi sürdürülebilir kaynaklarla karşılanması güvence altına alınamamış olan, farklı mesleklerden çalışanların oluşturduğu ekiplerce yürütülmeyen, sağlıkla ilgili sektörlerin birlikte çalışmasını içermeyen, toplumun karar aşamasında şekillenmesine katkıda bulunamadığı ve sınırlı sayıda sağlık sorunun çözümünü gündeme almış bulunan temel sağlık hizmetleri alt yapısının, evrensel kabul görmüş çağdaş ilkelere uygunluk gösterdiğini söylememize olanak bulunmamaktadır.


Deniz Akgün
Halk sağlığı uzmanı

Kaynaklar
1) Primary health care. A review and critical appraisal of its revitalization. Global health watch 3.  http://www.ghwatch.org/sites/www.ghwatch.org/files/B1_0.pdf
2) Canadian Nurses Association. http://www.cna-aiic.ca/~/media/cna/page%20content/pdf%20fr/2013/09/05/19/04/phc_presentation_kirby_6602_e.pdf
3) Australian Goverment Department of Health. http://www.health.gov.au/internet/publications/publishing.nsf/Content/health-oatsih-pubs-linkphc~health-oatsih-pubs-linkphc-local~principles