Neo-liberal ruh sağlığı yaklaşımı

Küreselleşme, neoliberal ekonomi ve sağlığın kamu hizmeti olmaktan çıkarılması sürecinden en çok etkilenen alanların başında ruh sağlığı gelmektedir. Bu etkinin bir yönü yaşamın psikiyatrize edilmesi şeklinde ortaya çıkarken, diğer yönü ise ruh sağlığı hizmetlerinin kamusal niteliğinin çökmesi şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Yaşamın psikiyatrize edilmesi

Ruh sağlığı ve hastalıklarının özgül özellikleri, tanı süreci ve araçlarının öznelliği nedeniyle belirsizliklere çok daha dayanıksız, sınırlarının genişlemesine çok daha yatkın bir alan olduğu belirtilmektedir. Endüstriyel etkiler altında ruh sağlığı ölçütlerinin giderek artan bir hızda bulanıklaşması, psikiyatrik hastalıkların sınırlarını genişletirken, hayatın her türlü sorununun ‘psikiyatrize’ edilmesine yol açmaya başlanmıştır. 1952 yılında yayımlanan ilk DSM’de 106 kategori varken DSM IV TR’de bu sayı 297’ye çıkmıştır. “Eşik altı” kavramı ve benzer kavramlarla nerdeyse psikiyatrik muayenesi yapılan herkese bir ‘tanı’ ve bir ‘tedavi’ uygulayabilmek mümkün hale gelmiştir. Örneğin son otuz yılda depresyon tanısı ve tedaviye başlama sınırı giderek genişlemiştir.(1)

Bir yandan çokuluslu ilaç firmaları psikiyatrik ilaç tedavilerinin başlama ölçütlerini genişletmeye çalışırken diğer yandan özel sigorta şirketleri bedelini karşıladıkları psikiyatrik tedavilerin sınırlarını, süresini ve tedavi araçlarını daraltmaya çalışmaktadırlar. Ruh sağlığı hizmetlerinin kamusal maliyetlerini azaltmanın bir yönünü ise hizmetlerin kurum dışılaştırılması yaklaşımı oluşturmaktadır.

Devletin ruh sağlığı hizmetlerinden çekilmesi

ABD'de 1960'lı yıllarda kamu ve özel toplum ruh sağlığı merkezlerinin çalışmaları aracılığıyla ruh sağlığı hizmetlerini kurum dışında verilmeye yönelmenin temel nedenlerinden bir tanesini devletin mali krizinin oluşturduğu belirtilmektedir. (2) Halen ABD'de Toplum Ruh Sağlığı merkezleri, ruh sağlığı bakımından önemli bir kaynak oluşturmaktadır. Bugün bu merkezler özel psikiyatri hizmetlerinden yararlanamayan ve genellikle sigortalı olmayanlara hizmet vermektedir. (3) Benzer şekilde Britanya'da da ruh sağlığı bozukluklarının toplum içinde tedavi politikasının muhafazakar hükümetin daha genel özelleştirme programının bir uzantısı olarak ortaya çıktığı ve devletin bu alandan çekilmesine yol açtığı belirtilmektedir. (2)

Ruh sağlığı bozukluğu olan kişilerin akıl hastanelerinden topluma dönmesi gerekçesi ile yürütülen söz konusu programların, hastaların toplum yerine kamu kurumlarından özel kurumlara geçmesine yol açmak ve yeni bir delilik ticaretinin oluşmasına neden olmakla eleştirilmiştir.  Ruh sağlığı hizmetlerine gereksinim duyan kesimlerin daha çok yoksullar olduğu göz önüne alınacak olursa, hizmetlerin kurum dışına çıkarılmasının hastaların bakımı sorumluluğunun devlet yerine daha fazla oranda aile üyeleri tarafından üstlenmesine yol açabildiği de düşünülebilir.  



Kaynaklar:
1. Türk Psikiyatri Derneği. Sınır ihlalleri görev grubu raporu. 2008.
2. Bryan S. Turner. Delilik ve psikiyati. Tıbbi güç ve toplumsal bilgi. Sayfa:70-103. Sentez yayınları, 2011.
3. Sema KUT. TOPLUMSAL DEĞİŞİM, KURUMLARIN YENİDEN YAPILANMASI
VE RUH SAĞLIĞI. Kriz Dergisi 2(1): 180-184.